Często słyszymy, że wolontariat jest modny. Wolontariat jest promowany przez media, szkoły włączają młodzież w działalność wolontarystyczną, upatrując w nim wartościowy element procesu wychowania i edukacji. Opracowano także przepisy, które regulują ten rodzaj działalności. Warto jednak wiedzieć, że nie jest on niczym nowym.

Idea pomagania jest głęboko zakorzeniona nie tylko w religii ale także w kulturze i naszej historii. Wolontariat jaki znamy w XXI wieku jest efektem kształtowania się pewnych idei mających swoje źródła już w antycznej Grecji.

Skąd wziął się wolontariat

Jednym z pierwszych ludzi, którzy pojmowali wolontariat we współczesnym znaczeniu był szwajcarski pacyfista Pierre Ceresole. W 1920 r. zorganizował on pierwszy obóz – Service Civil Volontaire – będący reakcją na wydarzenia i następstwa I wojny światowej. W obozie zebrał ochotników spośród walczących ze sobą uprzednio krajów, aby odbudować ze zniszczeń wojennych wioskę w pobliżu Verdun.

Pierre Ceresole, jako gorliwy chrześcijanin dostrzegał konflikt ideałów chrześcijańskiej miłości bliźniego z politycznymi rozgrywkami i okrucieństwem wojny. W kolejnych latach organizował następne obozy. Pojawiło się też wiele grup i jednostek inspirowanych jego przykładem, starających się ochotniczą pracą realizować ideał bezinteresownej miłości i pokoju.

Wracając do historii wolontariatu, warto pamiętać również o jego początkach w Stanach Zjednoczonych. Pierwsi pionierzy, przybywający do USA, aby przetrwać musieli ze sobą współpracować, budując swoje domy, miasta, polując. Tworzyli ówczesne zalążki społeczności lokalnych. Pomagali sobie i nowym napływającym osadnikom. Na ten okres właśnie datuje się początek działań wolontarystycznych za oceanem.

Po II wojnie światowej powstało wiele inicjatyw i organizacji międzynarodowych, promujących wolontariat. Jedną z nich
jest UNESCO, które powołało do życia instytucję mającą ułatwić współpracę i koordynację organizacji wolontariackich CCIVS (Coordinating Committee for International Voluntary Service), zrzeszającą obecnie ok. 140 organizacji. W stosunku do idei pierwotnych Ceresola, pole działalności tych organizacji znacznie się rozszerzyło.

Powstanie Unii Europejskiej również miało wpływ na organizację ruchu wolontarystycznego na Starym Kontynencie. Narodowe instytucje wolontariatu zrzeszają się w sieci współpracy, opracowują wspólne programy działania, prowadzą politykę promocji i rozwijania pracy ochotniczej. Nie sposób jest jednoznacznie wskazać tej jedynej i najważniejszej instytucji wolontariatu.

Wolontariat w Polsce

W Polsce istnieje długoletnia tradycja pracy społecznej, tradycja pomagania sobie wzajemnie, angażowania się na rzecz
rozwiązywania problemów potrzebujących. Osoby działające na tym polu określano mianem społeczników, altruistów itp. Powszechnie znane są sylwetki Henryka Jordana, Janusza Korczaka czy postaci literackie Wokulskiego, dr Judyma. Określenie „wolontariusz” nie było używane.

W języku polskim od dawna znane było pojęcie wolontariusz pochodzące od łacińskiego voluntarius – dobrowolny, ochotniczy, ale dotyczyło praktykanta pracującego bez wynagrodzenia dla zaznajomienia się z zawodem jak również ochotnika w wojsku.

Nas interesuje jednak szerszy kontekst społeczny tego pojęcia, funkcjonujący w krajach o wieloletniej tradycji wolontariatu. Określa on zarówno współczesną definicję tej działalności, jak również ukazuje wielość obszarów życia społecznego, w których pomagają wolontariusze. Wolontariat i pomaganie związane są nieustannie z naszymi dziejami, potrzebą człowieka, by angażować się w zmienianie świata, rozwój społeczny, wspieranie najsłabszych i wykluczonych.

We współczesnym świecie działania te są wciąż potrzebne, a idea wolontariatu jest nadal aktualna. Wolontariat w Polsce, we współczesnym tego słowa rozumieniu, funkcjonuje od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. W roku 1993 r. powstało w naszym kraju, w Warszawie, Centrum Wolontariatu. Była to pierwsza tego typu placówka w Polsce.

Obecnie nazwa Centrum Wolontariatu obejmuje wszystkie organizacje i inicjatywy społeczne , które promują bezinteresowną pomoc innym, przygotowują wolontariuszy, organizacje pozarządowe i placówki publiczne do współpracy. Głównym obszarem działań Centrów jest pośrednictwo wolontariatu, pełniące funkcję „skrzynki kontaktowej” dla wolontariuszy i wszystkich osób zainteresowanych ich pomocą. Ułatwia ono nawiązywanie kontaktu ochotników z instytucjami i osobami oczekującymi ich pomocy.

Są ludzie, którzy dobrowolnie i bez wynagrodzenia niosą pomoc, angażują się w pracę na rzecz osób i instytucji działających w różnych obszarach życia społecznego. Można ich spotkać między innymi w domach dziecka, hospicjach, domach pomocy społecznej, muzeach i schroniskach dla zwierząt. Pracują w instytucjach publicznych, organizacjach pozarządowych, placówkach kultury, sportu i wielu innych. To wolontariusze.

Przed podjęciem takich aktywności, warto wiedzieć, czym jest wolontariat. Każdy ma swoje pojęcie o wolontariacie – jednym kojarzy się z towarzyszeniem chorym, niepełnosprawnym, rehabilitacją, opieką nad dziećmi w domach dziecka, szpitalach. Dla innych wolontariat to zbiórki pieniędzy, żywności, bezpłatne porady prawne, tłumaczenia. Każdy buduje swoje skojarzenia dotyczące wolontariatu na bazie wcześniejszych doświadczeń. Warto to pojęcie sprowadzić do wspólnego mianownika, podać wyróżniki pracy wolontarystycznej.

Centrum Wolontariatu definiuje wolontariat jako świadomą, dobrowolną działalność podejmowaną na rzecz innych, wykraczającą poza więzi rodzinno – przyjacielsko – koleżeńskie.

Wolontariuszem jest każda osoba fizyczna, która dobrowolnie, ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na rzecz organizacji, instytucji lub osób indywidualnych wykraczając poza więzi koleżeńsko-rodzinne

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie bardzo jasno precyzuje instytucje i organizacje w których może działać wolontariusz. Są to przede wszystkim podmioty, które działają non-profit, to znaczy nie są nastawione na generowanie zysku.

Wolontariat jest możliwy w następujących podmiotach:

Organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe (zwane także NGO z angielskiego Non Governmental Organizations) są największą, a także najbardziej otwartą na wolontariuszy grupą podmiotów korzystających. Należą do niej przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje ale, o czym nie zawsze się pamięta, organizacjami pozarządowymi są także związki zawodowe, partie polityczne, organizacje pracodawców, niektóre kluby sportowe, Ochotnicze Straże Pożarne oraz Polski Czerwony Krzyż.

Organizacje kościelne

Organizacjami kościelnymi są potocznie zwane wszytstkie osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Kościoły i związki wyznaniowe, oprócz działalności skupionej wokół kultu religijnego mogą także prowadzić działalność charytatywną, opiekuńczą, oświatowo-wychowawczą oraz przeciwdziałać patologiom społecznym. W zakresie wykonywanych przez siebie działań mogą korzystać z pomocy wolontariuszy. Przykładem takich organizacji są chociażby Caritas prowadzone przez poszczególne diecezje w Kościele Katolickim, Diakonia w Kościele Ewangelicko-Augsburskim czy Eleos w Autokefalicznym Kościele Prawosławnym.

Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego

Jednostki samorządu terytorialnego, to znaczy województwa, powiaty i gminy, mogą także zakładać swoje stowarzyszenia, w celu wspólnej realizacji niektórych celów. Są to na przykład stowarzyszenia gmin lub związki miast.

Spółdzielnie socjalne

Spółdzielnia socjalna jest specyficzną formą przedsiębiorstwa społecznego. Tworzą ją w większości osoby zagrożone marginalizacją ze względu na bezrobocie, niepełnosprawność czy chorobę psychiczną, które mają trudności w znalezieniu pracy. Praca w spółdzielniach socjalnych daje im szansę na aktywizację społeczną i zawodową, integrację, podniesienie swoich kwalifikacji.

Spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Wolontariat jest możliwy tylko w takich spółkach, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. Wszystkie te warunki muszą być spełnione i opisane w statucie spółki, w przeciwnym razie wolontariat w takim podmiocie nie będzie możliwy.

Kluby sportowe

Wolontariat jest możliwy tylko w klubach będących spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy o sporcie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. Wszystkie te warunki muszą być spełnione i opisane w statucie klubu, w przeciwnym razie wolontariat w takim podmiocie nie będzie możliwy.

Organy administracji publicznej

Organy administracji publicznej, są to wszystkie urzędy rządowe i samorządowe, takie jak ministerstwa, urzędy wojewódzkie, marszałkowskie, starostwa powiatowe, urzędy gmin i miast. Część z nich w niektórych swoich działaniach realizuje przedsięwzięcia dochodowe, dlatego wolontariat jest w nich możliwy tylko poza prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą.

Jednostki podległe administracji publicznej

Wolontariat jest możliwy w jednostkach organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej.

Administracja publiczna powołuje do życia, finansuje i nadzoruje różne inne podmioty służące społeczności. Są to między innymi instytucje kultury – czyli na przykład muzea, biblioteki, teatry, instytucje edukacyjne – takie jak szkoły, przedszkola, świetlice, czy chociażby instytucje opieki społecznej.

Podmioty lecznicze

Podmioty lecznicze to podmioty, które realizują działalność leczniczą, bez względu na formę samego podmiotu – niezależnie od tego, czy jest to organizacja pozarządowa, spółka, publiczny lub niepubliczny zakład opieki zdrowotnej.

Wolontariat jest możliwy w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej, czyli na przykład przy udzielaniu świadczeń leczniczych w szpitalu, hospicjum, przy pielęgnacji i rehabilitacji pacjentów, czy działalności polegającej na promocji zdrowia.

Czy wolontariat zawsze jest możliwy?

Wiele z wymienionych powyżej podmiotów może, ale nie musi korzystać z pomocy wolontariuszy. Czasami ciężko jest także stwierdzić, czy dana instytucja zgodnie z prawem może współpracować z wolontariuszami. W takim wypadku dobrze jest skonsultować się z ekspertami Centrów Wolontariatu, którzy pomogą w jednoznacznym określeniu możliwości wolontariatu w danym podmiocie.

Czy wolontariusze mogą wspierać bezpośrednio osoby potrzebujące, czy tylko organizacje i instytucje?

Ustawa definiuje wolontariat jako działania osoby – wolontariusza, na rzecz konkretnego podmiotu – organizacji lub instytucji. Może się wydawać, że taka konstrukcja wolontariatu uniemożliwia pomoc wolontariuszy osobom potrzebującym, jednak nie do końca jest to prawdą.

Musimy pamiętać, że organizacje społeczne i instytucje działają na rzecz społeczności i realizują w ten sposób cele, do których zostały powołane. Wolontariusz może świadczyć usługi na rzecz:

• członków organizacji w której jest wolontariuszem,
• beneficjentów, czyli odbiorców działań organizacji lub instytucji, w której działa;

Ważne  jest to, aby wolontariusz zawsze działał na rzecz podmiotu i dopiero poprzez ten podmiot jego pomoc docierała do potrzebujących. Gwarantuje to opiekę danej instytucji lub organizacji nad przebiegiem wolontariatu, wsparcie koordynatora, ale także gwarantuje bezpieczeństwo i komfort współpracy wolontariuszowi oraz odbiorcy jego pomocy.

Zasady, na jakich może odbywać się wolontariat określa ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Warto, abyś jako wolontariusz miał świadomość swoich praw i obowiązków z których możesz korzystać angażując się w wolontariat.

Obowiązki wolontariusza

• Musisz posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń.
• Masz obowiązek wykonywania świadczeń zgodnie z zawartym porozumieniem.

Prawa wolontariusza

• „Masz prawo zawrzeć porozumienie o współpracy z organizacją lub instytucją, na rzecz której działasz jako wolontariusz. W porozumieniu musi zostać określony zakres Twoich obowiązków, okres trwania porozumienia, możliwość i sposób jego rozwiązania oraz inne kwestie ważne dla Ciebie i placówki, w której działasz.
  • Jeśli Twój wolontariat trwa dłużej niż 30 dni, to porozumienie musi byś zawarte w formie pisemnej.
  • Jeśli Twój wolontariat trwa nie dłużej niż 30 dni, to porozumienie może być ustne, ale masz prawo żądać potwierdzenia go na piśmie.
• Masz prawo otrzymać pisemne zaświadczenie o odbywaniu przez Ciebie wolontariatu, w tym o zakresie Twojej pracy.
• Na Twoją prośbę korzystający może wystawić pisemna opinie na temat Twojego wolontariatu.
• „Masz prawo do ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz innego zaopatrzenia z tytułu wypadków lub chorób zawodowych.
• Masz prawo„ uzyskać informację o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa wynikającego z wykonywanych przez ciebie czynności oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
• Masz prawo do odpowiednich środków ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem.
• Masz prawo do pokrywania przez korzystającego kosztów Twoich podróży służbowych i diet, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach
  • Możesz zwolnić korzystającego z tego obowiązku, ale tylko w formie pisemnej. Często zwolnienie to jest częścią porozumienia.